Jak chronić najmłodszych przed zagrożeniami w sieci?

Według raportu NASK Nastolatki 3.0 ponad połowa dzieci i młodzieży w Polsce doświadcza negatywnych emocji związanych z aktywnością online. Jednocześnie tylko 20% rodziców deklaruje pełną kontrolę nad tym, co ich pociechy oglądają w internecie. Jak więc możemy je skutecznie chronić przed szkodliwymi treściami oraz cyfrowymi zagrożeniami?

Wyzwania cyfrowej rzeczywistości

Najmłodsi coraz częściej stykają się z treściami, które mogą mieć szkodliwy wpływ na ich rozwój psychiczny i emocjonalny. Jedne z głównych zagrożeń, które zostały wskazane w badaniu NASK to:

• seksting
  W szkole średniej co drugi nastolatek potwierdza, że otrzymał treści z czyimś nagim lub półnagim wizerunkiem.

• patostreamy
  Co czwarty nastolatek je ogląda, a blisko co szósty nie potrafi określić, czy treści są wulgarne lub nacechowane przemocą.

• cyberprzemoc
  Co trzeci nastolatek był wyzywany, a blisko co czwarty ośmieszany i poniżany.

• deepfake
  Generowanie przez sztuczną inteligencję realistycznych, ale fałszywych treści, które mogą wpływać na mylne postrzeganie rzeczywistości.

• grooming i wyłudzenia
  Uwodzenie nieletnich oraz oszustwa często niepozornie ukryte w aplikacjach czy grach.

Nowe regulacje w Polsce

Ministerstwo Cyfryzacji przygotowało projekt ustawy o ochronie małoletnich przed dostępem do treści nieodpowiednich w internecie, który ma wejść w życie w 2025 roku. Najważniejsze zagadnienia obejmą ustalenie wieku – dostawcy usług będą zobowiązani do wdrożenia skutecznych (ale nie nadmiarowych) mechanizmów weryfikacji wieku użytkownika, a także blokowanie stron – serwisy, które nie wprowadzą wymaganych zabezpieczeń, będą blokowane przed dostawców usług dostępu do internetu na podstawie wpisu do rejestru domen blokowanych prowadzonego przez NASK.

Międzynarodowa perspektywa

Z wyników badań DWBI (Digital Well-Being Index) nad dobrostanem cyfrowym pokolenia Z wynika, że w 2023 roku rodzicom trudniej kontrolować aktywność swoich dzieci w sieci. Problematyka ta odzwierciedla nie tylko dynamiczny rozwój technologii, ale także zmieniające się relacje między pokoleniami w wirtualnej przestrzeni.

Jak wskazano w badaniu przeprowadzonym w sześciu krajach – Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Indiach, Australii – tylko 43% rodziców wyraziło przekonanie, że ich dzieci będą odpowiedzialnie postępować online. W 2022 roku wskaźnik ten wyniósł 49%, co stanowi wyraźny spadek zaufania. Ponadto, coraz mniej nastolatków (59% w 2023 roku a 64% w 2022 roku) deklaruje, że w sytuacjach zagrożenia w sieci zwróciłoby się o pomoc do rodziców lub opiekunów. 57% respondentów przyznało, że miało kontakt z obrazami o charakterze intymnym lub seksualnym – otrzymując je (48%), prosząc o nie (44%) bądź rozpowszechniając treści kogoś innego (23%).

Indeks DWBI oparty na modelu pięciu kategorii PERNA (pozytywne emocje, zaangażowanie, relacje, negatywne emocje, osiągnięcia) pozwala ocenić ogólny poziom cyfrowego samopoczucia młodych ludzi w wirtualnym świecie. Średni wynik w 2023 roku dla sześciu analizowanych krajów wyniósł 62 punkty (na 100). Indie odnotowały najwyższy wskaźnik – 67 punktów, co jest zasługą silnej kultury wsparcia rodziców w tym kraju. Natomiast Francja uzyskała najniższy wynik (59), co może świadczyć o większych wyzwaniach w relacjach międzypokoleniowych czy w bezpieczeństwie online.

W Niemczech problem cyberprzemocy dotyka za to ok. 18,5% uczniów, co oznacza ponad 2 miliony nieletnich. Badanie Cyberlife z 2023 roku wskazuje na wzrost tego zjawiska względem poprzednich lat. Eksperci podkreślają, że reakcje szkół bywają często niewystarczające, a system wsparcia ofiar cyberprzemocy wymaga pilnej reformy.

Unia Europejska w odpowiedzi na coraz większe cyfrowe zagrożenia, przyjęła w 2022 roku nową strategię na rzecz lepszego internetu dla dzieci (Better Internet for Kids). Jej kluczowe założenia to:

• bezpieczne doświadczenia cyfrowe: opracowanie unijnego kodeksu projektowania dostosowanego do wieku.
• edukacja cyfrowa: eksperci wskazują, że rozwijanie kompetencji cyfrowych zarówno dzieci, jak i rodziców, uczy ich jak m.in. rozpoznawać fake newsy, unikać niebezpiecznych interakcji w sieci czy reagować na cyberprzemoc.
• aktywne uczestnictwo dzieci w kształtowaniu środowiska cyfrowego, np. poprzez dedykowane programy edukacyjne.

Specjaliści są zgodni, że same regulacje nie wystarczą. Konieczne jest rozwijanie cyfrowych kompetencji w ramach skutecznej edukacji dzieci, rodziców i nauczycieli. Powinny one obejmować:

• szkolenia
• wsparcie dla rodziców: m.in. poprzez dedykowane narzędzia do monitorowania aktywności oraz ograniczania czasu spędzanego przez najmłodszych w internecie. Platformy takie jak Google Family Link czy Qustodio mogą okazać się w tym pomocne.
• zintegrowane programy szkolne: rozwijające umiejętności krytycznego myślenia w środowisku cyfrowym.

Perspektywa biznesowa – wyższe wymagania dla branży telekomunikacyjnej i informatycznej

Dla firm ICT świadczących usługę dostępu do internetu, nowe regulacje oznaczają konieczność kolejnych działań. Dostawcy treści pornograficznych oraz najprawdopodobniej dostawcy usług hostingowych, na których serwerach znajdują się treści pornograficzne otrzymają obowiązki wprowadzenia skutecznych mechanizmów weryfikacji wieku użytkownika. Nie powinno to być ‘zwykłe’ potwierdzenie wieku jak dotychczas, ale też nie przewiduje się przekazywania wrażliwych danych osobowych czy biometrycznych. Z kolei przedsiębiorcy telekomunikacyjni zostaną zobowiązani do wprowadzenia skutecznego mechanizmu blokowania dostępu do treści pornograficznych umieszczonych na portalach odmawiających wprowadzenia systemów weryfikacji wieku. Według Ministra Cyfryzacji Michała Gramatyki takim mechanizmem ma być rejestr blokowanych domen zarządzany przez NASK. Niewywiązywanie się z tego obowiązku może skutkować sankcjami.

Wspólna odpowiedzialność

Rozwój cyfrowy niesie za sobą nie tylko ogromne możliwości, ale także odpowiedzialność. Jak podkreśliła Margrethe Vestager, Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej – Każde dziecko w Europie zasługuje na bezpieczeństwo i upodmiotowienie w środowisku cyfrowym. Jest to zgodne z naszymi podstawowymi wartościami i zasadami cyfrowymi oraz Dubravka Šuica, Europejska komisarz ds. demokracji i demografii – Wszystkie dzieci muszą być chronione, upodmiotowione i szanowane.

Tylko poprzez zaangażowanie wszystkich stron możemy stworzyć internet, który będzie bezpieczną przestrzenią dla najmłodszych, jednocześnie otwartą na rozwój ich potencjału.

Materiał oparty na informacjach uzyskanych ze źródeł:

NASK:
Nastolatki 3.0 Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców (2023)

Komisja Europejska:
Artykuł – Dzieci w bezpiecznej sieci (2022)

Portal edukacyjny UE:
Better Internet for Kids

DW Global Media Forum:
Niemcy: Prawie jedna piąta uczniów pada ofiarą cyberprzemocy (2024)

Sojusz przeciwko Cyberprzemocy:
Badanie Cyberlife (2023)

Snap:
Digital Well-Being Index 2023

Raporty z badań DWBI 2023 dla Australii, Francji, Niemiec, Indii, Wielkiej Brytanii i USA